Armarium Digital Editions

Dicuil, Epistula censuum

Christian G. Schweizer (ed.), Dicuil: Epistula censuum, in Armarium Digital Editions (2025), DOI: 10.71555/schweizer2025
Download XML

iiii <De omonymis ac sinonymis cum interpretatione eorum>

1 |folio 12v l. 18 (P) Metra silent, census tractabit cetera prosa,
2 Postremo ut reseret manifesto obscura metrorum,
3 Quae ignorant alii, dum sint ludicra peritis.

4 Quoniam illa quae de omonymis ac sinonymis mensurarum scripseram[43] et maxime de commixta ex ambabus specie quam nouo more, quasi trilicem telam, texueram[44] tenebrosa imperitis estimo fieri, minimum tractatum tamen necessarium subsequenter ostendere deliberaui. Ac postea p<ro>pter supra|folio 13r (P) dictam causam implere apud me constitui, sed praetermissis omonymis separatim uersantibus atque sinonymis. De commixta ex illis specie solummodo sua i<u>nctim tractabo, quia, quicquid in aliis duabus prioribus perseuerat, omnino in tertia ab ipsis composita permanet. Id est, in primo uidelicet loco appellatiua nomina habitant,[45] in secundo clarissimorum paganorum propria,[46] in tertio christianorum cum suo - immo et uerius omnium - principe;[47] in quarto quoque loco nomina ponderum mensurarumque sequuntur.[48]

5 Postquam communiter nomina retulimus, singulatim mox ea diligenter referemus.

6 Fastus, unum nomen, dum diuersas res, hoc est superbiam et librum, quando in quarta declinatione librum contingit significare, demonstrat, omonymum sine dubio fore ostenditur, ut magistratus, exercitus et saltus.[49] Sed cum fastus, liber, codex et uolumen uaria nomina eandem causam significant, certum, quod fastus sinonymum perseuerat.

7 Uates nomen sacerdotem prophetam poetamque manifestans omonymum est. Sed uates et sacerdos aut uates prophetaque uel uates atque poeta sinonyma sunt.

8 Acies oculi aut exercitus uel ferri, ut ait donatus, omonymum manet.[50] Acies uero atque mucro, dum cuiusque acumen ferri communiter reuelant, sinonyma conprehenduntur esse.

9 Aries machina bellicosa, id est magnum lignum ad frangendos muro<s> impulsum, primum signum soziaci circuli et ouinus aries omonymum nomen est. Uere aries ueruexque sinonyma sunt.

10 Nepos filius filii seu filiae atque iuxta palemonem filius fratris[51] et nepos speciale genus |folio 13v (P) scorpionum[52] neposque prodigus omonymum nomen, at nepos at[53] prodigus sinonyma.

11 Ast, si quisquis ingeniosus praecedentia sequentiaque huius speciei nomina intellectualiter intimauerit, alia suptilia in aliquibus ex ipsis inueniet; quae in hoc nomine pro exemplo docebo, ut diligens lector similia in aliis reperiat. Nepos etenim in praedictis significationibus tribus omonymum est. Sed non illis omnibus sinonymum fore poterit. Namque nepos, quando prodigum significat, sinonymum est, quia diuersa sunt nomina quae unum intellectum manifestant. Sed, cum tertiam generationem sobolis humanę siue speciale scorpionis[54] genus declarat, sinonymum fieri non ualet. Nam in eis sensibus nepos iunctum nomen alterum possidere nequibit. Ideo, sicut praedixi,[55] in appellatiuis nominibus istis quisquam haec eadem intelligere uoluerit, caute praeuidere debebit.

12 Sed econtrario, si omonymum ac sinonymum pariter nomen fuerit, in ratione omonymorum numquam deficere poterit. Nam, si deficere ualuisset, non illud nomen esset, quia unum nomen est[56] uarios significans sensus, nisi tantum, si genus uel terminationem inter numeros mutauerit, aut, si unius numeri fuerit in altero deficiens, quod postea in suo loco conuenienter dicetur.[57]

13 Aemul[us?], dum sit zelator, simulator et hostis omonymum. Aemulus, inimicus et hostis sinonyma. Sacer consecratus et abominabilis omonymum. At sacer et mundus sinonyma. Sic et aemulus et sacer, si aliis iungantur nominibus hic praedictis, ostendunt sinonyma.

14 Corus cantantium in sacris collecta multitudo locis et regalis exercitus flansque uentus ab occidente aestiuo atque |folio 14r (P) hebrea mensura triginta modiorum, id est onus cameli, ut nuntiaui,[58] capiens omonymum, sed corus, coetus, choors, agmen, ala et grece palanx chorogiumque sinonyma. Quoniam chorus cum aspiratione[59] musicum nomen grecum est. At haec quinque nomina in prima corripiuntur syllaba, nisi solum nomen uenti.

15 As libram siue unam ponderans untiam omonymum; as et pondo sinonyma, similiter as atque libra. Exercitus significando choortem cultumque omonymum; rursus[60] exercitus, coetus, agmen sinonyma. Ala choortem ac pennam alitis demonstrans <omonymum>; iterum ala, phalanx sinonyma. Summa numerum sublimemque comprehendendo omonymum; sed summa, numerus, compotus calculusque sinonyma. Fori pluraliter nomen uarias significationes habens, hoc est locum mercandi et locum exprimendi uini ac transtra nauium et plana spatia, id est concaua latera atque tabulata earum, omonymum.[61] Aequaliter in singulari numero, nisi quando partes nauium uel transtra significat. Tunc enim genus atque terminationem motat. Fori transtraque sinonyma, sic forus et mercatum, ita forus et calcatorium. Ambitus significando desiderium et circuitum omonymum; sed ambitus ac desiderium siue ambitus et circuitus sinonyma. Saltus, ut priscianus ostendit, omonymum,[62] cum sint saltus ac silua sinonyma.

16 Tonus accentus et secundum quosdam philosophos spatia aeris a terra usque ad lunam centum uiginti quinque[63] stadiorum milia omonymum. Tonus, tenor, accentus sinonyma. Mare nominatur magnus communiter pontus; et mare galileae dicitur, cum habilis ac dulcis aqua sit ad potandum, per quam fluuius iordanes |folio 14v (P) interfluit, mareque mortuum autque mare iuxta[64] templum domini aeneum[65] ac[66] mare figuraliter in apocalypsi uitreum:[67] omonymum. Sed mare oceanus, aequor, pontus, pelagus sinonyma. Mucro monstrando frameam et aciem uniuscuiusque ferri, ut prędixi, omonymum.[68] Iam rursus mucro, framea, rumphea sinonyma. Rostrum proram nauis et os auis nomina[ns?] omonymum uocabulum perseuerat. Rostrum atque prora, dum unam rem nuncupant, synonyma permanent.

Apparatus

Notes

  1. ^ See above, Chapter ii, 55 and l. 75.
  2. ^ See above, Chapter ii, 91.
  3. ^ See above, Chapter ii, 94.
  4. ^ See above, Chapter ii, 98.
  5. ^ See above, Chapter ii, 101.
  6. ^ See above, Chapter ii, 107.
  7. ^ For the latter three homonyms and the fourth declension, see Priscianus, Institutio de nomine et pronomine et verbo, ed. Passalacqua 1999, ii, 9. The same content, however, can also be found in Priscianus, Institutionum grammaticarum lib., VI 71-2, ed. Keil/Hertz 1855, ii, 256, where it is more explicitly labelled as homonyma and followed by a discussion of fastus, making this clearly the more likely source here, even though Dicuil knew De nomine, to which he had referred before in his poem on Priscian's Partitiones, ed. Keil 1859, iii, 390 (... parvumque volumen, quod fecit pueris, de partibus ante quaternis ....
  8. ^ Donat, Ars maior, III 3, ed. Holtz 1981, p. 660, ll 4-5: Fit et per homonyma, ut si quis aciem dicat et non addat oculorum aut exercitus aut ferri.
  9. ^ Quintus Remmius Palaemon, d. 76 CE, was a grammarian whose work is lost. Among others, Isidore and Priscian mention him, but no reference in the context of nepos could be found. It is worth noting that the poem of Remmius Favinus, Gedicht, ed. and trans. Geus 2007, p. 10, was sometimes misattributed to Palaemon. Dicuil, however, attributed it to Remus Fauinus.
  10. ^ Isidorus, Etymologiarum lib., X 193, ed. Lindsay 1911, i: Nepos dictus a genere quodam scorpionum qui natos suos consumit, excepto eum, qui dorso eius insiderit; nam rursus ipse qui servatus fuerit consumit patrem: unde homines qui bona parentum per luxuriam consumunt nepotes dicuntur.
  11. ^ This at has to be understood as ac or atque. While it is tempting to emend it or to read the t as a c, this spelling is common throughout both manuscripts of De cursu solis lunaeque (see the introduction to the edition by Schweizer 2023, i, CII). This indicates that Dicuil or a scribe of the archetype had a tendency to misspell it or to write c in a misleading way, or that Dicuil actively used at in this sense. Ast is also used in this way, which speaks for the latter explanation.
  12. ^ This is probably a scribal mistake, cf. genus scorpionum above in the preceding paragraph. The passage of Isidore's Etymologiae, referenced there and almost certainly Dicuil's source, corroborates that he wrote about scorpions rather than snakes here.
  13. ^ See the previous content of this paragraph.
  14. ^ The abbreviation used here, ÷, is notable and possibly a sign of Insular influence.
  15. ^ See Chapter v.
  16. ^ See above, Chapter ii, 49.
  17. ^ The a is possibly but not necessarily cancelled in the MS, correcting this to spiratione.
  18. ^ The unusual abbreviation rurs; is used here.
  19. ^ Cf., also for the following verse, Isidorus, Etymologiarum lib., XV vi 8, ed. Lindsay 1911, ii: Forus est locus ubi uva calcatur, dictus quod ibi feratur uva, vel propter quod ibi pedibus feriatur: unde et calcatorium dicitur. Sed hoc nomen multa significat: prima species fori locus in civitate ad exercendas nundinas relictus; secunda, ubi magistratus iudicare solet; tertia, quem supra diximus, quem calcatorium nominavimus. Quarta, spatia plana in navibus, de quibus Vergilius (Aen. 6,412): Laxatque foros. Lacus dictus quia ibi decurrit frugum liquor.
  20. ^ Priscianus, Institutio de nomine et pronomine et verbo, ed. Passalacqua 1999, ii, 9, ll 12-3: ... hic saltus (ἡ πήδησις καί ἡ νάπη) huius saltus. Exactly the same content also occurs in Priscianus, Institutionum grammaticarum lib., VI 71, ed. Keil/Hertz 1855, ii, 256. As demonstrated above in a note to Chapter iiii, 6, Dicuil clearly appears to have consulted the latter for this. The two meanings of the homonym, ‘leap’ and ‘forest’, are expressed in Greek here, which might be an indication of Dicuil having some basic understanding of this language, but he might also have relied on a gloss or other help; in the Institutiones, the list of homonyms is also clearly introduced as such in Latin. Cf. Dicuil's remark that he only knew Latin and his native tongue in De prima syllaba, vv 20-25, ed. Manitius 1911/12, p. 125.
  21. ^ Cf. Dicuil, De cursu, II i, ed. and trans. Schweizer 2023, ii, 63-66, where Dicuil clearly appears to prefer 126,000 over 125,000 stadiae. This is mainly based on Plinius, Naturalis historiae lib., II 21(19)-22(20)/83-4, ed. Mayhoff 1875, i, 153-4; the numbers differ among different manuscripts and excerpts.
  22. ^ The text here and in the same area of the following lines is partly faint.
  23. ^ Cf. 4 kings 25, 13.
  24. ^ This might also be an at: see above.
  25. ^ Cf. Revelation 15, 2.
  26. ^ See above.
← Chapter iii Chapter v →